Blaðamaður Morgunblaðsins átti greinargott viðtal við Pétur Sveinbjarnarson, framkvæmdastjóra Þróunarfélags Reykjavíkur, sem birtist í blaðinu hinn 16. júní 1991. Hér að neðan má lesa viðtalið í heild sinni:
Miðbær Reykjavíkur má muna sinn fífll fegri. Verslunum, íbúum og starfandi fólki hefur fækkað verulega síðustu ár, enda hröð uppbygging verslunarkjarna í öðrum borgarhverfum. Hátt lóðamat, ströng viðurlög við stöðubrotum, offjölgun vínveitingahúsa og lítil sem engin uppbygging eru dragbítar gamla bæjarins og þær raddir eru uppi sem segja að hann sé búinn að vera sem miðbær.
Í hverfaskipulagi er stefnt að því að skapa miðborginni glæsilegt og virðulegt yfirbragð og gert er ráð fyrir að fleiri götum verði lokað fyrir umferð en nú er. Kaupmenn í miðbænum hafa hins vegar sett fram kröfur um að Austurstræti verði opnað fyrir umferð á nýjan leik, annars eigi verslun litla sem enga framtíð fyrir sér. En hver er framtíð miðbæjarins?
Til að samræma hugmyndir þeirra sem hagsmuna eiga að gæta í miðbænum, stofnaði Reykjavíkurborg þróunarfélag í nóvember 1989. Hlutverk félagsins er að efla miðborg Reykjavíkur sem miðstöð stjórnsýslu ríkis og borgar, menningarlífs, verslunar og þjónustu. Þá er því ætlað að samræma hugmyndir hagsmuna- og framkvæmdaaðila um uppbyggingu mannvirkja, viðhald, endurbætur og þjónustu í miðborginni og stuðla að eða annast framkvæmd þeirra.„Okkar hlutverk er ekki að standa fyrir einstökum uppákomum heldur að hugsa um hvernig miðbærinn þróast til lengri tíma. Við vinnum náið með skipulagsyfirvöldum og veltum fyrir okkur þróun mannlífs, viðskiptahátta o.s.frv,“ segir Pétur Sveinbjarnarson, framkvæmdastjóri Þróunarfélagsins um starfssvið þess. „Það þekkist víða erlendis að miðborgir hafi orðið illa úti í samkeppni en síðan endurreistar, og þá gjarnan fyrir tilstilli þróunarfélaga sem veitt hafa opinbert fjármagn til verksins. Félögin hafa síðan séð um sölu og leigu á húsnæði og lóðum. Enn hefur ekki verið hugsað svo langt hér.“
Pétur Sveinbjarnarson á Austurvelli árið 1991.
Félagar í Þróunarfélaginu geta þeir verið sem búa á svæðinu, eiga fasteignir eða hafa með höndm rekstur á því svæði sem hefur verið skilgreint í hverfaskipulagi sem Gamli bærinn. Í stjórn félagsins eru tilnefndir tveir af borgarráði; Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson formaður og Árni Sigfússon, einn af forsætisráðherra; Guðmundur Benediktsson ráðuneytisstjóri, varaformaður, einn af Sambandi íslenskra viðskiptabanka; Jón Adolf Guðjónsson bankastjóri og einn af skrifstofu viðskiptalífsins; Jóhann J. Ólafsson.
Austurstræti skiptir ekki sköpum
Þróunarfélag Reykjavíkur hefur ályktað um fjölmörg málefni er varða framtíð miðbæjarins og hafa nokkrar tillögur þess verið samþykktar m.a. í borgarráði, þar á meðal ályktun um að ekki verði gjaldskylda við stöðumæla eftir kl. 16 og að áfengisútsala verði opnuð í miðbænum. Þá vann félagið að því að dómhús yrði við Lækjartorg.
Nú er til umfjöllunar í borgarstjórn ályktun félagsins um að Austurstræti verði opnað fyrir umferð á nýjan leik, í 6 mánuði í tilraunaskyni. Kaupmenn hafa og lagt mikla áherslu á að Austurstræti verði opnað. En skiptir sú aðgerð sköpum fyrir miðbæinn?
„Nei, hér er fyrst og fremst um táknræna aðgerð að ræða og margir telja að niðurstaða borgaryfirvalda segi til um hvort þau hafi í raun og veru vilja til að endurreisa hana eða ekki,“ segir Pétur.
„Þegar hluti Austurstrætis var gerður að göngugötu árið 1974, var gert ráð fyrir að lokun allrar götunnar. Hún gekk aldrei eftir og nú eru forsendur brostnar fyrir göngugötu. Verslunum hefur fækkað og hlutfall opinberra stofnana hefur aukist. Verði umferð hleypt í gegnum Austurstræti, er hægt að gera það á svipaðan hátt og gert er á hluta Laugavegar. Umferðin yrði hæg, götur yrðu hellulagðar, blóm og tré gróðursett. Ef gera á Austurstræti að göngugötu verður að byggja yfir það, veðursins vegna. Og þá er í raun verið að líkja eftir Kringlunni. Það eru mjög skiptar skoðanir um gleryfirbyggingu í Austurstræti, ég tel hana til dæmis tvíbenta ráðstöfun. Umræðan hefur snúist of mikið um þessa einu götu, Austurstræti. Hún á að snúast um Kvosina í heild sinni.“
Smæð og sögulegt gildi miðbæjarins
Pétur segir nauðsynlegt að menn geri sér grein fyrir staðreyndunum um miðbæinn, ekki síst smæð hans og sögulegu gildi.
„Kvosin er einungis 8 hektarar að flatarmáli en samtímis er hún er andlit þjóðarinnar öðrum stöðum fremur. Kvosin er einn af helgidómum þjóðarinnar, hún er innsti kjarni höfuðstaðarins og geymir sögulegar minjar; þar eru Alþingi og Stjórnarráð og fornleifafræðingar hafa fundið minjar, sem ef til vill eru um bústað fyrsta landnámsmannsins. Við eigum því að fara jafnblíðum höndum um hana eins og Þingvelli. Við endurheimtum ekki þá verslun sem farin er. Það er rúm bæði fyrir Kringlusvæðið og miðbæinn en til þess að hann öðlist þann sess sem honum ber, þarf að auka verslun, þjónustu og ýmsa aðra starfsemi og í því sambandi horfum við meðal annars til dómhúss. Því fylgir væntanlega fjöldi lögfræðistofa í miðbænum. Við leggjum sérstaka áherslu á aukna safna- og menningarstarfsemi, t.d. gallerí, skóla sædýra- og skipasafn við höfnina. Safni þarf að koma upp þar sem menn telja sig hafa fundið bæ Ingólfs við Aðalstræti og það gæti orðið best sótti staður á íslandi. Ráðhúsið mun hafa mikið aðdráttarafl, Listasafn íslands eitt og sér dregur um 80.000 manns að á ári. Með öðrum orðum, það þarf að fá líf í bæinn utan hefbundins verslunartíma, blandaða starfsemi frá morgni til kvölds, sjö daga vikunnar.
Í þessu sambandi höfum við velt því fyrir okkur hvernig miðbærinn lítur út í augum ferðamannsins. Samkvæmt upplýsingum frá Upplýsingamiðstöð ferðamála eru langflestir ferðamenn sem til Reykjavíkur koma í bænum frá föstudegi til mánudags. Og oftar en ekki ráfa þeir um í aðgerðaleysi þar sem verslanir eru flestar lokaðar, þjónusta er ákaflega takmörkuð, merkisstaðir, styttur og hús eru ómerkt og lítið líf í bænum. Ferðamenn hafa ekki mikið í miðbæinn að sækja ef hann hefur svo lítið upp á að bjóða. Úr þessu verður að bæta, það er í allra þágu.“
Fólksfjölgun í miðbænum
Hér má sjá framtíðarsýn fyrir Kvosina árið 1991.
Pétur segir vanda miðbæjarins vera margþættan en brýnast sé að bæta úr fólksfækkuninni. Fjölga þurfi starfandi fólki í miðbænum en því hefur fækkað mikið. Hjá þeim 18 fyrirtækjum þar sem starfsmenn eru 20 eða fleiri, starfa aðeins 2.500 manns. Fólki sem býr og starfar utan miðbæjarins en sækir þjónustu í Kvosina hefur fækkað og þeirri þróun þurfi einnig að snúa við. Svo fátt fólk sé eftir í Kvosinni að á mörkunum sé að hægt sé að reka þar eina matvöruverslun. „Sú stefna sem rekin er í bifreiðastæða- og stöðumálum bætir ekki úr skák og hefur skapað miðborginni neikvæða ímynd. Bjóða verður upp á langtímastæði fyrir starfsfólk í Kvosinni.“
Þá nefnir Pétur einnig einhliða uppbyggingu, t.d. offjölgun veitingastaða. Hún hafi slæm áhrif á miðbæinn og ef ekki sé ákveðið mótvægi í framboði af annarri starfsemi flytji íbúarnir burt, fyrirtæki verði fyrir óþægindum, fasteignaverð lækki og viðhald minnki þar af leiðandi, glæpatíðni aukist og öll umfjöllun verði neikvæð, eðli málsins samkvæmt. Ef ekkert sé að gert verði miðbærinn að skuggahverfi.
„Kaupmenn við Laugaveg hafa nokkrar áhyggjur af fjölda veitingastaða og hugmyndir hafa verið uppi um einhvers konar kvóta á fjölda þeirra, þar sem heildargólfrými má ekki fara upp fyrir ákveðna stærð. Sjálfur er ég fylgjandi þess konar aðgerðum, svo að ekki verði of margir slíkir staðir á afmörkuðum svæðum. Þá má ekki gleyma húsnæði og umferð. Endurskoða þarf umferðarþátt deiliskipulagsins. Veðurfarslegar forsendur hérlendis eru það frábrugðnar aðstæðum í öðrum löndum að það verður að taka mun meira tillit til þeirra. Reynslan hefur sýnt að fólk er tæplega reiðubúið að ganga um miðbæinn í vondum veðrum. Austurstræti, Hafnarstræti, Pósthússtræti og Aðalstræti verða aldrei þær friðuðu göngugötur sem áformað er. Þær á að hanna eins og Laugaveg og hægt á að vera að loka götunum þegar ástæða þykir til, t.d. yfir háannatíma en opna aftur á kvöldin og um helgar. Og við verðum að byggja nýtt húsnæði, hluti núverandi húsnæðis er gamall og úr sér genginn og ekki byggður fyrir þá starfsemi sem hann hýsir. Einungis eitt hús hefur verið byggt í miðbænum á síðustu sjö árum og annað er í byggingu nú. Skipulagið sem samþykkt var 1986 er gott í flestum atriðum en framkvæmdin hefur dregist allt of lengi.“
Stangast ekki á þessi hugmynd um að viðhalda gamla miðbænum og að vilja fjölda nýbygginga á svæðinu?
„Það á að varðveita þau hús sem hafa menningarlegt og sögulegt gildi en annað húsnæði á að víkja, borgin er engin perla þegar öll þessi skörð eru í götumyndinni.“
— Er til fjármagn í allar þessar framkvæmdir?
„Ef til eru peningar hérlendis, þá ættu þeir helst að fara í að endurreisa miðbæinn. Ráðhúsið á að vera upphaf þeirrar endurreisnar. Fjármagnið kemur ekki síst frá einstaklingum, þeir eru reiðubúnir að leggja fram fjármuni í uppbyggingu ef hún gefur arð. Við vonumst til þess að einstaklingar, fyrirtæki og samtök leggi fé í framkvæmdir hér. Og þó að Reykjavíkurborg eigi ekki að gera alla hluti verður hún að sýna frumkvæði.“
Hefur borgin brugðist miðbænum?
– Er ekki kominn örvæntingartónn í kaupmenn í miðbænum?
„Margir þeirra telja að borgin hafi brugðist miðbænum. Uppbygging Kringlusvæðisins hefur gengið hratt og vel fyrir sig, þar hefur ekki staðið á þjónustu
borgarinnar við þjónustuaðila og kaupmenn hér telja að borgin hefði átt að sinna miðbænum jafn vel. Á sama tíma og uppbygging Kringlunnar var í blóma voru stöðumæla- og stöðureglur hins vegar hertar í miðbænum og viðgerðir á Laugavegi og Hafnarstræti hafa unnist seint og illa.“
Pétur er bjartsýnn á framtíð miðbæjarins, um það ber framtíðarsýn hans vitni. Hann segir miðbæinn ekki verða þann verslunarkjarna sem hann var áður en það verði Laugavegurinn aftur á móti. „Lykilorðið er fjölbreytni. Við erum ekki að byggja neinar skýjaborgir, bílastæði í Arnarhóli eru t.d. ekki fjarlægur draumur, þetta er svo lítið svæði að við verðum hreinlega að koma bílunum undir eða inn í jörðina. Í Arnarhóli og undir Austurvelli er hægt að mæta helmingi bílastæðaþarfarinnar í Kvosinni.“
– Eru þeir sem eiga hagsmuna að gæta í miðbænum reiðubúnir að leggja meira af mörkum?
„Það er allsstaðar góður vilji en margir eru þreklitlir. Þeim finnst að þeir hafi orðið undir og það gætir nokkurs vonleysis. Vonleysi er vont til lengri tíma en ástandið mun breytast og því held ég að kaupmenn trúi. I miðborginni eru gífurleg verðmæti sem ekki mega fara í súginn. Það yrði ekki aðeins borgarskömm, heldur þjóðarskömm ef miðborgin drabbaðist niður.“
